Het conflict tussen India en Pakistan over Kasjmir laaide onlangs weer op, maar deze strijd is allesbehalve nieuw. Sinds de onafhankelijkheid van Brits-Indië in 1947 zijn beide landen al meerdere keren met elkaar in conflict geraakt over deze regio. Leids historica en India-onderzoeker Carolien Stolte legde in het Leids Actualiteitencollege India – Pakistan: Een grensconflict met diepe wortels op 2 juni jl. uit dat de wortels van dit conflict verder teruggaan dan de koloniale tijd.
India was vóór de komst van de Britten al een lappendeken van koninkrijkjes, vorstendommen en prinselijke staten, elk met een eigen bestuur. Toen India onafhankelijk werd, moesten die staten kiezen: aansluiten bij India, Pakistan, of onafhankelijk blijven. De maharaja van Jammu en Kasjmir, Hari Singh, stond voor een moeilijke keuze: hij was hindoe, maar de meerderheid van zijn bevolking was islamitisch. In de eerste instantie wilde hij onafhankelijk blijven, maar toen een militante groep vanuit Pakistan het gebied binnenviel om een besluit af te dwingen, vroeg de maharaja hulp aan India. India eiste in ruil dat Kasjmir zich officieel bij India zou aansluiten. Hiermee begon vrijwel direct het eerste gevecht over Kasjmir.
De net opgerichte VN Veiligheidsraad werd door India ingeroepen om te bemiddelen. De VN eiste een onafhankelijke volksraadpleging, zodat het volk zelf kon bepalen wat zij wilden. Maar dat referendum is er nooit gekomen, omdat het gebied eerst gedemilitariseerd moest worden, en dat mislukte. Tot op de dag van vandaag voelen veel inwoners van Kasjmir zich buitengesloten en niet gehoord.
In 1972 bestendigde het Simla-verdrag de ‘Line of Control’: een militaire bestandslijn die de regio in tweeën splitst. India beschouwt Kasjmir sindsdien als een binnenlandse kwestie en schakelde de VN niet langer in.
In de jaren 1987-1990 escaleerde het conflict verder door een proxy-oorlog vanuit Pakistan, waarbij islamitische militanten de hindoe-bevolking verdreven. Kasjmir werd één van de meest gemilitariseerde regio’s ter wereld, met een vicieuze cirkel van geweld tot gevolg.
Naast historische en religieuze gevoeligheden spelen er ook geopolitieke belangen. Pakistan en China onderhouden van oudsher nauwe banden, terwijl India lang verbonden was met Rusland. In de Koude Oorlog kreeg Pakistan steun van de VS. Die geopolitieke lijnen zijn deels verschoven: Rusland houdt zich wat meer afzijdig en India ontwikkelt een zelfstandiger koers, mede dankzij toenadering tot andere landen.
De regio is bovendien ook strategisch van belang vanwege de Siachen-gletsjer in dat gebied en daarmee de toegang tot schaarse watervoorraden die essentieel zijn voor irrigatie, landbouw en drinkwatervoorziening. In een tijd waarin klimaatverandering gletsjers sneller doet smelten, wordt water een steeds belangrijker machtsfactor. Opvallend is dat India en Pakistan al in 1960 een relatief stabiel waterverdrag sloten: het Induswaterverdrag, waarin werd vastgelegd hoe de waterverdeling moest verlopen. Ondanks de vele conflicten tussen beide landen bleef dit verdrag standhouden.
Ondanks het religieus erfgoed in de regio is het geen zuiver religieus conflict. Binnen zowel hindoeïstische als islamitische gemeenschappen bestaan verschillende visies, variërend van aansluiting bij India of Pakistan tot onafhankelijkheid van de regio zelf. Kasjmir heeft bovendien een rijk religieus en cultureel erfgoed dat voor beide geloofsgemeenschappen van grote betekenis is.
Tegen deze achtergrond groeit India’s rol op het wereldtoneel. Met een strategische ligging, een grote diaspora en toegenomen geopolitieke samenwerking, komt het land steeds vaker internationaal in beeld. India presenteert zich als democratie, en hoewel die onder druk staat, blijkt telkens weer dat maatschappelijke weerstand groot is wanneer fundamentele vrijheden in het geding komen.
Kasjmir zelf blijft een complexe, beladen regio waar geschiedenis, religie, geopolitiek en nationale identiteit samenkomen. Niemand is gebaat bij verdere escalatie. Toch lijkt een duurzame oplossing ver weg, zeker zolang de mensen in Kasjmir zich niet gehoord voelen.
(Verslag Aphroditi Zoulfoukaridis)
Meer lezen over de achtergronden van deze conflicten? Zie ook het verslag dat Leids Universitair Weekblad De Mare schreef n.a.v. dit Leids Actualiteitencollege.
Het Leids Actualiteitencollege is een initiatief van LeidenGlobal ism Leiden Kennisstad en BplusC, met deze keer bijdragen van het Instituut Geschiedenis van de Universiteit Leiden en het Koninklijk Instituut voor Taal, Land en Volkenkunde (KITLV)