In het kader van Leiden Onderwijsstad organiseerden LeidenGlobal, het Leiden International Film Festival en het Leiden Education Fieldlab samen een inspirerende avond voor onderwijsprofessionals, met de bekroonde Mexicaanse film Radical. Na afloop gingen Latijns-Amerika expert Soledad Valdivia Rivera en kinderrechtenexpert Chrisje Sandelowsky, beide verbonden aan de Universiteit Leiden, met het publiek in gesprek.
Voorafgaand aan de film verzocht Valdivia Rivera het publiek om drie woorden in gedachten te houden: geweld, corruptie en hopeloosheid. “Deze woorden”, vertelde ze, “vatten de sociale realiteit samen waarin het verhaal van Radical zich afspeelt”.
De film vertelt het waargebeurde verhaal van een leraar in Matamoros, een stad op de grens van Mexico en de Verenigde Staten. Vastberaden om een positieve verandering teweeg te brengen in het schijnbaar uitzichtloze leven van de kinderen, experimenteert de leraar, Sergio, met onconventionele lesmethoden die nieuwsgierigheid, creativiteit en zelfvertrouwen stimuleren. Zijn “radicale” aanpak helpt verschillende kinderen met het ontdekken van hun talenten en interesses, maar roept tegelijkertijd een moeilijke vraag op: hoeveel kan één individu veranderen binnen een gebroken systeem?
Na afloop van de filmvertoning gaf Valdivia Rivera meer context over de uitdagingen die in de film aan bod komen. Matamoros ligt in een regio die sterk is beïnvloed door het Noord-Amerikaanse Vrijhandelsverdrag. De positie aan de grens biedt weliswaar werkgelegenheid in fabrieken die de Amerikaanse markt bevoorraden, maar de arbeidsomstandigheden zijn beroerd en onzeker. Werknemers zijn makkelijk vervangbaar, onder andere door migranten die in de stad blijven hangen nadat hun poging om de grens over te steken is mislukt. Tegelijkertijd stikt het in de grenssteden van drugshandel en ‘gang’-geweld, waardoor veel kinderen opgroeien in armoede en onveiligheid. De film toont hoe kinderen vaak zonder (aanwezige) ouders of bescherming moeten zien te overleven, en hoe geweld hun dagelijkse leven bepaalt, aldus Valdivia Rivera.
Chrisje Sandelowsky bekeek de situatie vooral vanuit het kader van kinderrechten. Hoewel Radical laat zien welke impact een betrokken leraar kan hebben, benadrukt Sandelowsky dat onderwijs niet op zichzelf kan staan. “Zonder een ondersteunend systeem, zonder een volle maag of een ouder die je thuis een verhaaltje voorleest, hoe ver kan een kind dan echt komen?” vraagt ze, retorisch, aan de aanwezigen. De film stelt ook de vraag wie de kinderen opvangt als de nieuwe hoop en dromen die zij hebben omarmd niet realistisch blijken. Volgens Sandelowsky moet het recht op onderwijs verdergaan dan alleen de toegang tot een schoolgebouw. “De kwaliteit van het onderwijs en de leefomstandigheden eromheen zijn minstens zo belangrijk.”
Beide experts wezen op corruptie als een van de grootste obstakels voor blijvende verandering. Middelen die bedoeld zijn voor scholen, zoals geld voor een computerlokaal of bibliotheek, verdwijnen vaak voordat ze de klas bereiken. Corruptie is niet alleen een probleem voor de school, maar voor de gehele infrastructuur. Volgens Valdivia Rivera heeft slechts 57% van de bevolking toegang tot het internet, terwijl een groot deel van de bevolking in de stad bestaat uit jongeren van 17 tot 24 jaar. Hierdoor moeten leraren werken met minimale middelen en voornamelijk rekenen op hun eigen kennis, creativiteit en doorzettingsvermogen. Toch laat de film zien dat individuele inzet en zorg wél verschil kunnen maken. Een leerkracht in het publiek benadrukte dan ook dat alle leerkrachten deze film zouden moeten zien.
Tot slot nodigde Sandelowsky het publiek uit om verder te denken. In plaats van kinderen te disciplineren zodat ze zo goed mogelijk bijdragen aan het systeem, moeten we ons afvragen wat het systeem moet doen om het individuele kind daadwerkelijk te ondersteunen. Een passende afsluiting voor een bijeenkomst die film, onderwijs en sociale rechtvaardigheid samenbracht, maar tegelijkertijd liet zien dat hoop, hoe kwetsbaar dan ook, kan groeien.
Verslag: Shunita Gerritsen, LeidenGlobal