Verslag van het Actualiteitencollege in Den Haag op 26 mei jl
Sinds de Russische inval in Oekraïne in 2022 heeft Europa te maken met een groeiend aantal grensoverschrijdende operaties vanuit Rusland. Volgens Bart Schuurman, hoogleraar Terrorisme en Politiek Geweld bij de Universiteit Leiden, is er sprake van een structurele campagne van sabotage, beïnvloeding en fysieke dreiging, gericht op het verzwakken van Europese stabiliteit en steun aan Oekraïne. Tijdens het actualiteitencollege ‘Russische acties tegen Europa na de inval in Oekraïne’ op 26 mei in Den Haag lichtte hij dit verder toe:
Hoewel veel incidenten relatief onopgemerkt blijven in de media, wijst prof. Schuurman op een duidelijke toename van fysieke acties: van sabotage aan infrastructuur tot brandbommen bij logistieke bedrijven. Ook pogingen tot politieke moorden zijn toegenomen. Zijn onderzoek richt zich uitsluitend op fysieke incidenten, niet op cyberoperaties, die naar verwachting nog talrijker zijn. Incidenten worden enkel opgenomen als ze publiekelijk aan Rusland zijn gekoppeld door autoriteiten, of als ze sterk passen in bekende Russische patronen. Daarbij benadrukt hij dat fouten en verkeerde attributie niet te vermijden zijn: zo bleek bijvoorbeeld sabotage aan treinen in Zweden uiteindelijk te wijten aan klimaatverandering, terwijl deze aanvankelijk toegeschreven waren aan Russische inmenging.
Prof. Schuurman identificeert een aantal duidelijke trends sinds 2022: een sterk toenemend aantal incidenten, een toename in de ernst ervan, en een geografische verschuiving richting West-Europa. De aantallen van incidenten zijn alarmerend. Het aantal fysieke incidenten in 2023 verdubbelde ten opzichte van 2022, en in 2024 verdubbelde het opnieuw. Vooral sabotagepraktijken nemen toe, maar ook vandalisme, beïnvloedingsacties, terrorisme en zelfs politieke moorden en pogingen daartoe. Zo worden monumenten beklad om verdeeldheid te zaaien, en worden brandpakketten bij logistieke bedrijven als DHL nauwelijks serieus genomen in de media, terwijl het in feite om terroristische daden gaat.
Waren incidenten in eerste instantie vooral geconcentreerd in grenslanden als Polen en de Baltische staten, tegenwoordig zijn Duitsland, Frankrijk en ook Nederland steeds vaker doelwit. Duitsland werd recentelijk geconfronteerd met mogelijke Russische betrokkenheid bij verijdelde aanslagen op burgerluchtvaart en het aanwakkeren van onrust rond migratie vlak voor Duitse verkiezingen.
De vermoedelijke motieven zijn volgens prof. Schuurman helder: Rusland probeert publieke en politieke steun aan Oekraïne te ondermijnen, en verdeeldheid te zaaien binnen en tussen EU-lidstaten. De inzet is hoog. Naast militaire en menselijke schade, zet Rusland ook economische drukmiddelen in. Europa bevindt zich in een geopolitiek spanningsveld tussen een dictatoriaal Rusland en een steeds autocratischer Amerika.
Met de herverkiezing van Donald Trump en de daarmee gepaarde onzekerheid over Amerikaanse steun, is het voor Europa des te urgenter om deze Russische operaties serieus te nemen en de eigen verdediging te versterken.
Wat kan Europa doen? Volgens prof. Schuurman zijn er drie oplossingsrichtingen: het stellen van duidelijke ‘rode lijnen’ richting Moskou, het investeren in de Europese defensie-industrie, en het versterken van inlichtingendiensten. Europa beschikt volgens hem over het economische en militaire vermogen om Oekraïne daadwerkelijk te helpen Rusland terug te dringen, al vraagt dat op korte termijn offers.
Het Actualiteitencollege in Den Haag is een reeks activiteiten van LeidenGlobal, in samenwerking met Studium Generale en Geopolitieknu en vindt plaats in het Haagse cultuurgebouw Amare. Tijdens deze ‘colleges’ delen deskundigen beknopte achtergrondinformatie over actuele onderwerpen die verband houden met specifieke regio's en culturen. Vervolgens bieden we ruimschoots gelegenheid voor vragen vanuit het publiek en kennisuitwisseling.
>> Foto: Rafaëlle Kwakkel